Z Paryża do Opola
Rzeźba i malarstwo Bolesława Biegasa
Twórczość rzeźbiarska i malarska Bolesława Biegasa, jednego z najwybitniejszych artystów polskich przełomu XIX i XX wieku, który większość swojego artystycznego życia spędził we Francji i tam został pochowany – jest nadal w Polsce mało znana i niedoceniona. Ten stan rzeczy wynika przede wszystkich z faktu, iż droga kariery artystycznej, twórczość artystyczna oraz prywatne życie polskiego artysty we Francji (jak i w okresie poprzedzającym wyjazd nad Loarę w 1901 roku) pełne są niekonwencjonalnych wyborów i zachowań, wymykających się na początku XX wieku z ram społecznym i kulturowym, silnie jeszcze wówczas osadzonych w XIX-wiecznych rygorach mieszczańskiego społeczeństwa europejskiego. Wystawa, przygotowana przez Muzeum Diecezjalne w Opolu, prezentująca dzieła Bolesława Biegasa będące własnością Fundacji im. Bolesława Biegasa w Polsce, a na stale prezentowane w Muzeum im. Bolesława Biegasa w Warszawie, jest pierwszą prezentacją twórczości tego artysty w mieście nad Odrą. Dzieła rzeźbiarskie i malarskie, zakomponowane w przestronnych wnętrzach opolskiego muzeum pokazują (w reprezentatywnym wyborze) szeroki wachlarz różnorodności środków wyrazu artystycznego oraz bogactwo podejmowanej przez artystę, zarówno w okresie przed wyjazdem do Paryża jak i w okresie francuskim, tematyki. Bolesław Biegas – rodzony 29 marca 1877 w Koziczynie koło Ciechanowa, w latach 1895–1896 (dzięki wsparciu miejscowego księdza Aleksandra Rzewnickiego) pobierał nauki w pracowni warszawskiego snycerza Antoniego Panasiuka, po czym w 1897 roku rozpoczął studia artystyczne w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Alfreda Dauna i Konstantego Laszczki. Akademicką formację w Krakowie przerwał w 1901 roku z powodu nowatorskiej w formie rzeźby pt. „Księga życia”, którą w atmosfera skandalu uznano za kontrowersyjną – tak w warstwie plastycznej jaki i w jej wymowie ideologicznej. Tego samego roku, dzięki stypendium warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, niedoszły absolwent krakowskiej ASP wyjechał do Paryża, gdzie początkowo kontynuował studia w École des Beaux-Arts, które również przerwał i zajął się całkowicie twórczością rzeźbiarską we własnej pracowni. W kolejnych dziesięcioleciach systematycznie wystawiał powstające systematycznie dzieła w galeriach paryskich, a także w Rzymie, Petersburgu i Amsterdamie. Nie stronił też od obecności w kraju urodzenia, prezentując swoja twórczość m.in. w Warszawie: w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych i w Salonie Kulikowskiego oraz w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. We Francji wystawy Biegasa recenzowali wybitni krytycy, m.in. Guillaume Apollinaire, Émile Verhaeren, André Fontaines i Louis Vauxcelles – i zawsze odbijały się one szerokim echem pośród odbiorców, budząc skrajne emocje – fascynując i bulwersując jednocześnie. Z Polski do Francji Bolesław Biegas „zabrał” zafascynowanie filozofią Stanisława Przybyszewskiego, której echa widoczne są w jego alegoryczno-symbolicznych rzeźbach o tematyce oddającej dramat ludzkiej egzystencji. W dziełach rzeźbiarskich Biegasa wyróżnić można dwie równoległe stylistyki: prace wyraźnie pozostające w sferze oddziaływania sztuki Gustava Vigelanda – charakteryzujące się dynamicznymi – ekspresjonistycznymi formami, pośród których najbardziej charakterystyczne są zdeformowane twarze-maski; oraz dzieła utrzymane w syntetycznej, zgeometryzowanej formie odzwierciedlające m.in. idee Prasłowiańszczyzny. Warto podkreślić, iż zgeometryzowane formy rzeźbiarskie Biegasa, poczynając od wykonanej w 1901 roku w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych kompozycji „Księga życia”, są w dziejach nowoczesnej sztuki europejskiej XX wieku, ważnymi osiągnieciami w kierunku rozwoju rzeźby abstrakcyjnej, które apogeum rozwoju w Europie przypadło na połowę lat 50. XX wieku, a które polski artysta w Paryżu miał szanse obserwować przed swoją śmiercią w 1954 roku. Na opolskiej wystawie prezentowane są także dzieła malarskie Bolesława Biegasa. Na początku XX wieku, młodego rzeźbiarza do malarstwa przekonał (jeszcze w Krakowie) Stanisław Wyspiański. We wczesnych płótnach Biegasa widoczne są inspiracje sztuką Wyspiańskiego i dekoracyjną – falistą, giętką linią – charakterystyczną dla secesji. Ale szybko artysta zaczął czerpać z symbolistycznej sztuki Gustawa Moreau i Arnolda Böcklina, po czym wypracował własną stylistykę, m.in. w serii dzieł określanych jako „portrety sferyczne”, w których w charakterystyczny dla siebie sposób połączył harmonijnie przestylizowane wizerunki (w tym bohaterów narodowych, poetów czy polityków), wpisując ludzką postać/portrety w gęstą siatkę biegnących po łukach linii i przecinających się płaszczyzn, z zastosowaniem techniki bliskiej rozwibrowanemu pointylizmowi jak i opartej na „mozaikowej” kompozycji barw kładzionych często płaską plamą. Szczególne miejsce w malarstwie Biegasa zajmują obrazy o onirycznym charakterze i erotycznych podtekstach oraz sceny z cykl olejnych dzieł pt. „Mistyka nieskończoności”, nasyconych mistycznym nastrojem i ezoteryczną symbolikę, podkreśloną kolorystyką zdominowaną czerniami i błękitami oraz teatralną i często mroczną – dramaturgiczną poetyką. Opolska wystawa pokazuje, że bogata twórczość Bolesława Biegasa – pomimo jej rozpoznania – nadal oczekuje godne dla niej miejsce w dziejach sztuki polskiej przełomu XIX i XX wieku.
prof. Jan Wiktor Sienkiewicz, kurator.
